Çay üretimi Çin’in keşfiyle yüzyıllar önce başladı. Çin’den dünyaya yayılan bu lezzet elverişli iklimlerde ve topraklarda yetişme imkanı buldu. Bugün başta Çin olmak üzere pek çok devlet çay üretiminde söz sahibi. Ülkemiz de çay üretimi yapan ülkelerden biri.
Çay denince birçoğumuzun aklına simit veya kahvaltı sofrası gelebilir. Bazılarımız tatlının yanında severken bazılarımız yemek sonrası sever. Hayatımızda önemli yeri olan çayın kendine has bir tarihi ve birçok çeşidi bulunmaktadır.
Çay, dünya kültürlerinin yüzyıllardır vazgeçemediği ender bitkilerden biridir. Çay bitkisinin yapraklarını işledikten sonra hazırlanan içeceğin adına çay denmiştir. Çayın yaygınlaşması ise Çinli hükümdar Shen Nung ve Confucius ile olmuştur.
Tüketim alanı o kadar geniş alana yayılmıştır ki dünyanın hemen her yerinden insanlar ister sıcak ister soğuk içim olarak çayı tüketebilmektedir. Çeşitli istatistiklere göre çay tüketiminde orta doğu ülkeleri ve bazı Avrupa ülkelerinin başta geldiği görülmektedir. Peki tüketimi bu kadar çok olan çay dünyada en çok nerede yetişir? En çok çay üreten ülkeler arasında Türkiye çay üretiminde kaçıncı sırada?
Dünya Çay Üretimi
Çay, dünya tarihinde; farklı dönemlerde, farklı coğrafyalarda ve farklı kültürlerde farklı anlamlar kazanmıştır. Günümüzde -özellikle ülkemizde- insanların büyük bir kısmının vazgeçilmezidir. Çayın hazırlanışı içeriğini oluşturan baharatlara ve diğer katkı maddelerine göre kültürden kültüre değişiklik göstermektedir. Örneğin; çay bazı ülkelerde içine süt katılarak içilirken bazı ülkelerde süt katılmadan içilir.
Çay bitkisi bazı kategorilere ayrılmaktadır. En yaygın olan çay türleri arasında yeşil çay, beyaz çay, oolong çayı, siyah çay, puerh çayı ve fermante çaylar yer almaktadır. Ayrıca kategorilerine ayrılan çaylar, çayın oksitlenme oranına göre birbirinden ayrılmışlardır.
Günümüzde çay bitkisinin dışında farklı bitkilerden de çay yapılabilmektedir. Bunlar çok çeşitli olmakla birlikte kimisinin uyku bozukluklarına iyi geldiği, kimisinin mide rahatsızlıklarına iyi geldiği bilinmektedir. Ayrıca bir kısmı rahatlama etkisi yaratırken bir kısmının da yorgunluğu aldığı çeşitli uzmanlar tarafından söylenmektedir.
Bugün aromalı çaylar olarak da bilinen ve çay bitkisinin dışında çeşitli bitki ve meyvelerden yapılan çaylar mevcuttur. Bunlardan bazıları melisa çayı,papatya çayı, nar çayı, kiraz çayı gibi çay çeşitleridir.
Çay üretimi doğrudan bölgenin iklimine ve toprağına bağlıdır. Belli sıcaklıklar arasında ve belli bir oranda yağışın yılın tüm aylarında düzenli olması ve nem oranlarının da ortalamanın üzerinde olması çay bitkisinin yetiştirilmesinde çok önemli faktörlerdir. Ülkeler yıllar geçtikçe çay üretimi için kullanılan arazileri büyütmüş ve çay üretilen alanlar genişletilmiştir.
Çeşitli kültürlerde çayın sağlık, huzur ve mutluluk getirdiğine inanılırdı. Bu sebeple ülkeler başlangıçta çay üretimini kendi ihtiyaçlarını karşılamak için yapmaktaydı. Doğu kültürlerinin yüzyıllardır çayın etkilerine inanıyorlar. Fakat batı kültürleri birkaç yüzyıldır çayın faydalarıyla ilgilenmeye başlamıştır.
Çeşitli türleri tüketilen çayın, günümüzde bazı bilim adamları tarafından öne sürülen faydaları arasında zayıflama, kolestrol kontrolüne karşı olumlu etkileri ve bazı ciddi hastalıklarda çay, engelleyici özelliklere sahiptir. Sağlık sektörünün de ilgi odağı haline gelen çayın, üretimine ülkeler artık daha çok önem vermektedir. Dünya çay piyasasına yeni ürünlerin girmesi de farklı çay türlerinin tüketimini kolaylaştırmaktadır.
Dünya Çay Üretimi İstatistikleri
Çay tüketiminde Ortadoğu ve bazı Avrupa ülkeleri başı çekse de çay üretiminin en fazla olduğu ülkelerin başında doğu ülkeleri yer almaktadır. 2022 yılında yapılan istatistik çalışmaları yakın zamanda açıklandı. 2023 yılında yapılan açıklamalara göre; Çin dünya çay üretimine en çok katkı sağlayan ülkedir. Çin’i takip eden ülke Hindistan ve üçüncü sırada yer alan ülke de Kenya’dır.
Yapılan açıklamalara göre dünya çay üretim oranları şu şekildedir;
- Çin 2,5 milyon ton ile birinci sırada,
- Hindistan 628 bin ton ile ikinci sırada,
- Kenya 269 bin ton ile üçüncü sırada yer almaktadır.
Bu ülkelerin yanı sıra Sri Lanka, Vietnam, Endonezya ve Türkiye’de çay üretiminde önemli bir yere sahiptir. 2019 yılında dünya çay ihracatının %55’i Çin, Hindistan ve Kenya tarafından yapılmıştır. İhracatta Kenya Çin’i ve Hindistan’ı geçerek 476 bin ton ile lider konumuna yükselmiştir. Çin 368 bin ton ile dünya çay ihracatında ikinci sırada yer alıyor. Dünya çay ihracatına ve ithalatına dair sıralamayı aşağıda sizinle paylaştık.
Dünya çay ihracatında;
- Kenya 23,6’lık payıyla birinci sırada,
- Çin 18,2’lik payıyla ikinci sırada,
- Hindistan 12,8’lik payıyla üçüncü sırada,
- Sri Lanka %9’luk payıyla dördüncü sırada,
- Vietnam 6,7’lik payıyla beşinci sırada yer almaktadır.
Dünya çay ithalatında;
- Pakistan 11,2’lik oranla birinci sırada,
- Rusya Federasyonu 8,2’lik oranla ikinci sırada,
- ABD 6,4’lük oranla üçüncü sırada,
- Mısır 5,9’luk oranla dördüncü sırada,
- İngiltere 6,7’lik oranla beşinci sırada yer almaktadır.
Türkiye Çay Üretimi Tarihi ve İstatistikleri
Doğuda yaygın olan çay üretimi Avrupalıların çayla tanışmasından sonra dünyaya yayılmıştır. Türkiye’de çay bitkisini yetiştirme girişimini ilk 1988’de yapmıştır. Çin’den çay fideleri ve çay tohumları getirilmiştir. Bu fideler ilk olarak Bursa’da yetiştirilmeye çalışılmıştır. Fakat ilk denemeler ne yazık ki hüsranla sonuçlanmıştır.
Daha sonra yapılan çalışmalarla birlikte Karadeniz’in doğusunda çay bitkisi için elverişli bir iklim olduğu saptanmıştır. Birinci Dünya Savaşı’ndan sonra da ülkedeki istihdam sorununa istinaden çay, fındık ve narenciye yetiştirilmesine yönelik 407 sayılı kanun kabul edilmiştir. Böylece çay bitkisinin Türkiye’deki serüveni başlamıştır.
Türkiye’ çay üretimi Doğu Karadeniz Bölgesi’nde yapılmaktadır. Buradaki üretim payı illere dağılmıştır. Rize bu üretimde payı çekmektedir. Türkiye çay üretiminin illere göre dağılımında;
- Rize 67,17’lik payıyla ilk sırada,
- Trabzon 19,12’lik payıyla ikinci sırada,
- Artvin 11,63’lük payıyla üçüncü sırada,
- Giresun 2,8’lik payıyla dördüncü sırada yer almaktadır.
2018-2019 döneminde çay tüketim miktarımız 1,3 milyon tona ulaşarak %9,7 oranında artış gösterdi. Çay üretimimizin kendine yeterlilik derecesi de önceki döneme göre %96,8’e yükseldi. Dış ticaret oranlarına bakacak olursak;
- Üretimimizin 4 bin 211 tonu ihraç edilmektedir.
- 18 bin 216 ton çayı ise dışarıdan ithal etmekteyiz.
Türkiyenin dış ticaretini yaptığı çaylar fermente edilmiş siyah çaydan ve fermente edilmemiş yeşil çaydan oluşmaktadır. Fakat dış ticaretin tamamına yakınısı ise fermente edilmiş siyah çaydan oluşmaktadır.
Bugün pek çok firma çayın pazarlamasını yapmaktadır. Fakat çay üreten popüler firmalar arasında Mithra Coffee & Tea Co. yıldızı parlayan isimlerden bir tanesidir.
Muhiku En Özel Dünya Çaylarını Sizinle Buluşturuyor!
Biliyoruz ki çay kültürü henüz kahve kadar yaygınlaşmış değil ancak birçoğumuzun hayatının vazgeçilmezi olmuş durumda. Gerek çay tutkunu olan size gerek sevdiklerinize harika bir haberimiz var! Muhiku olarak, kimi zaman Batı Avrupa kıyılarında kimi zaman ise Afrika’nın çöllerinde kendinizi bulurken Asya’nın eşsiz manzarasına karşı derin bir nefes alır gibi huzurla dolmanızı sağlayacak.
Dünyanın dört bir yanından özenle seçilmiş dünya çaylarını sizinle buluşturuyoruz! Çay tutkunu sevdikleriniz için tasarladığımız kutularda geleneksel hediyelerden sıyrılıp onların hayatının farklı alanlarına dokunup kendilerini özel hissedecekleri yenilikçi çözümler geliştirdik. Muhiku ile bugüne kadar özel günlerde tercih ettiğiniz hediye seçeneklerinden sıyrılarak sevdiklerinize harika bir Dünya Çayları Kutusu hediye edebilirsiniz.
